Ο Θουκυδίδης, που υπήρξε ο μεγαλύτερος ιστορικός του 5ου αιώνα π.Χ., πέρασε στην αθανασία γιατί:
α) έφερε νέο πνεύμα και νέα μέθοδο στην ιστορική επιστήμη
β) υποστήριζε όχι η αλήθεια για τα ιστορικά γεγονότα `επιπόνως ηυρίσκετο`, αφού ακόμη και οι παρόντες στα ίδια συμβάντα έδιναν διαφορετικές εκδοχές γι` αυτά, ανάλογα με τις πολιτικές τους συμπάθειες ή με τη δύναμη της μνήμης τους·
γ) αποτύπωσε τη δόξα και τη συντριβή της πατρίδας του, δηλαδή της Αθήνας·
δ) περιέγραψε την ένταση του Πελοποννησιακού πολέμου, που παρέσυρε στη δίνη του όλες τις πόλεις-κράτη του Ελληνισμού·
ε) πρόβαλλε τη βαθύτερη, την ουσιαστική και ανομολόγητη αιτία του πολέμου (`την δε αληθεστάτην πρόφασιν, αφανεστάτην δε λόγω...`), δηλαδή τον φόβο που προκαλούσε στους Λακεδαιμόνιους η συνεχής οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη των Αθηναίων·
στ) έκρινε απ` την αρχή ότι ο Πελοποννησιακός πόλεμος θα ήταν `μέγας και αξιολογώτατος των προγενεστέρων`, εξαιτίας της πρωτοφανούς πολεμικής ετοιμότητας των αντιπάλων
ζ) κατενόησε απ` την αρχή τη σημασία του Πελοποννησιακού πολέμου που ξεσπούσε, αφού οι αντίπαλοι βρίσκονταν στο ύψιστο σημείο της ακμής τους οικονομικά και στρατιωτικά και τα ουδέτερα ελληνικά κράτη ήταν αδύνατο να μην εμπλακούν στον πόλεμο·
η) προσπάθησε να ερευνήσει τους παράγοντες που δημιούργησαν τόσο μεγάλη πολεμική ισχύ·
θ) χρησιμοποιούσε λογικές μεθόδους, όταν δεν είχε αξιόπιστες πηγές·
ι) κατέγραψε τις ιστορικές αλλαγές με πορίσματα `εικότα` (= εύλογα, σύμφωνα με τη λογική και την πείρα), `σημεία` ή `μαρτύρια` (= ενδείξεις και αποδείξεις) και `τεκμήρια` (= συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η έρευνα)·
ια) πίστευε ότι η βαθύτερη αιτία του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν η ανάπτυξη, οικονομική και στρατιωτική, της αθηναϊκής δύναμης·
ιβ) έγραψε με μοναδική ειλικρίνεια και μεροληψία τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου·
ιγ) άφησε μια αθάνατη εικόνα της αθηναϊκής δημοκρατίας στον Επιτάφιο του Περικλή για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου·
ιδ) ήταν σκοπός της συγγραφής του να δώσει στους μελλοντικούς σοβαρούς αναγνώστες του έργου του ένα `κτήμα ες αιεί` (αιώνιο απόκτημα) για να γνωρίζουν τι ακριβώς συνέβη στον Πελοποννησιακό πόλεμο και αξιοποιώντας αυτή
τη γνώση να ενεργήσουν ανάλογα, όταν θα ξανασυμβούν `όμοια ή παραπλήσια`, εφόσον η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει.

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]