Έχουμε μια μεγάλη πολιτισμική κληρονομιά, που θα μπορούσαμε να τη θεωρούμε καύχημά μας, αν την είχαμε αξιοποιήσει ως μορφωτικό αγαθό στην Εκπαίδευσή μας. Σ` αυτή την κληρονομιά μπορούμε να ανιχνεύσουμε λαμπρά δείγματα ποίησης, θεάτρου, ιστοριογραφίας, ρητορικής, φιλοσοφίας, επιστήμης (τα πρώτα βήματα της ιατρικής, της φυσικής, της γεωμετρίας και άλλων κλάδων), τέχνης. Λόγου χάρη, στον τομέα της ιστοριογραφίας μπορούμε να βρούμε τις βασικές αρχές που διέπουν και σήμερα την ιστορική σκέψη και έρευνα:
Ο Ηρόδοτος στο Προοίμιο των Ιστοριών του έθεσε ως βασική αρχή του την αναζήτηση της αιτίας. Ο Θουκυδίδης (Ξυγγραφή, Α` 22) επισήμανε πόσο δύσκολο είναι η αναζήτηση της αλήθειας, γιατί οι άνθρωποι τείνουν να αφηγούνται όσα είδαν και έζησαν χρωματισμένα σύμφωνα με τις ιδεολογικές τους συμπάθειες· και χρειάζεται πολύς κόπος για τη διασταύρωση των ειδήσεων, ώστε να αποφύγει ο ιστορικός την παραπλάνηση και να προσεγγίσει την αλήθεια. Αργότερα, ο Πολύβιος (Ιστορίαι, Α` 14) ανέλυσε με τρόπο πειστικό την υποχρέωση του ιστορικού να αφηγείται με αμεροληψία έναντι εχθρών και φίλων την αλήθεια, γιατί αλλιώς η ιστορία καταντά `ανωφελές αφήγημα`. Εισήγαγε την έννοια του επιστημονικού ήθους. Αυτές οι αρχές δεν ξεπεράστηκαν στους αιώνες που ακολούθησαν.
Ανάλογες επιδόσεις του ελληνικού στοχασμού βρίσκουμε σε πολλούς άλλους τομείς. Ενδεικτικά σημειώνω μια άλλη αρχή που συμπληρώνει την έννοια του επιστημονικού ήθους· αυτή δεν αναφέρεται στην αναζήτηση της αλήθειας αλλά στην αξιοποίησή της υπέρ των συνανθρώπων. Τέτοια υπόδειξη βρίσκουμε πρώτη φορά στον ιπποκρατικό όρκο· σύμφωνα μ` αυτόν κριτήριο των ενεργειών για το γιατρό είναι ένα: να σκέφτεται και να δρα `επ` ωφελεία των καμνόντων` (= για την ανακούφιση των ασθενών).
Ιδιαίτερη επίδοση έδειξαν οι αρχαίοι Έλληνες στην καλλιέργεια της Ρητορικής, που προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στην πολιτική ζωή και στη δικαιοσύνη.
Τα ποικίλα στοιχεία της πολιτισμικής αυτής κληρονομιάς ξεπέρασαν τα όρια του Ελληνισμού ως πολιτισμικά δάνεια και κυρίως από τον καιρό της Ευρωπαϊκής Αναγέννησης αποτέλεσαν τη βάση της Ευρωπαϊκής Παιδείας. Με ενθουσιασμό έγραφε το 1821 (στον πρόλογο της ραγωδίας Hellas) ο Shelley: `όλοι είμαστε Έλληνες· η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, οι νόμοι μας... την καταγωγή τους έχουν σε κείνον τον μικρό λαό που αγωνίζεται για την ελευθερία του`...

[Απόσπασμα από το κείμενο του προλόγου]