Η Πόλυ Χατζημανωλάκη με το ενδιαφέρον βιβλίο της Οι μέλισσες του Κάλβου που τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ μας έδωσε ένα αφηγηματικό έργο πολλαπλά μικτό ειδολογικά. Πρόκειται για μυθιστόρημα, σε κάθε περίπτωση, που εξελίσσεται σε δύο επίπεδα, ένα σύγχρονο και ένα δύο αιώνες πριν, επίπεδα με τη σειρά τους πολυσπόνδυλα, με άλματα από το παρόν στο παρελθόν και αντίστροφα, τα οποία, κινώντας η ίδια τα νήματα ημερολογιακά, τα συνάπτει δημιουργικά. Η δημιουργική αυτή διάθεση, η οποία εδράζεται στην ουσιαστική συνομιλία παρελθόντος-παρόντος συντελεί στη σύγκλιση των δύο επιπέδων που κινείται η υπόθεση του βιβλίου, και στη λογική αποτίμησή τους, που κορυφώνεται σε έναν έμμεσο διδακτισμό, μια σύνδεση των νέων, στους οποίους κυρίως απευθύνεται, με το παρελθόν τους και την αξιοποίηση κάποιων συγκυριών που προσφέρει άφθονες η ζωή, για την αναγνώριση της ελληνικής συνέχειας.

Το μυθιστόρημα αυτό αποτελεί ακόμη ένα κείμενο, όπου η σύγχρονη πολυπολιτισμική ζωή συναντιέται με τον μύθο ενός εμβληματικού έλληνα ποιητή, του Ανδρέα Κάλβου, κοσμοπολίτη στην εποχή του και φορέα ποικίλων πολιτιστικών επιδράσεων. Κοινός τόπος, σημείο συνάντησης των επιπέδων που προανέφερα είναι η περιοχή εκείνη της Αγγλίας, όπου έζησε ως δάσκαλος τα τελευταία του χρόνια ο Κάλβος, στην οποία συνέπεσε να βρεθεί και ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας της συγγραφέως, ο μαθητής Πέτρος Ασλάνογλου, σε μαθησιακό πεδίο ευρισκόμενος κι ο ίδιος. Και περαιτέρω όμως, για να δείξουμε σε όλο το εύρος του το ειδολογικό μωσαϊκό του βιβλίου, θα αναφέρουμε ότι οφείλει ένα μέρος του στο ημερολογιακό είδος, αφού ένα τετράδιο της Τζέην Άρρονσον με τις σημειώσεις της για τη ζωή του Κάλβου αποτελεί τη γέφυρα του παρελθόντος με το παρόν.

Και πέρα από αυτά όμως, η ολιγόμηνη φοίτηση του νεαρού Ασλάνογλου στην Αγγλία, στο πλαίσιο της μοντέρνας ασύνορης παιδείας, ενέχει στοιχεία του Bildungsman, του είδους αυτού των μυθιστορημάτων της διαμόρφωσης του χαρακτήρα των ηρώων, όπως αποδίδουμε τον γερμανικό όρο, που έχει επικρατήσει παγκοσμίως, στη γλώσσα μας.

Ως αναμενόμενο αποτέλεσμα της πολυσημίας και ποικιλίας που προανέφερα, έρχεται και το άφθονο διακείμενο, είτε γύρω από το κείμενο με τις καλβικές στροφές στην αρχή των συγχρονικών κεφαλαίων – που τα διαχωρίζουν έτσι από το παρελθόν – είτε με τις πάμπολλες αναφορές στην ελληνική ιστορία και λογοτεχνία, με επίκεντρο πρόσωπα-θυρεούς, όπως ο Γιώργος Σεφέρης, ακόμη και με επιστημονικές αναφορές από ποικίλες επιστήμες, όπως της φυσικής, μηδέ της φιλολογίας ασφαλώς εξαιρουμένης.

Δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς μέσα σ’ αυτά και τη διδακτική στοχοθεσία του βιβλίου, την οποία ήδη υπαινίχθηκα – η περίπτωση του Κάλβου δεν επιλέχθηκε τυχαία. Το μυθιστόρημα αυτό δηλαδή απευθύνεται κυρίως σε νέους, σε εφήβους θα έλεγα, ασχέτως αν διαβάζεται εποικοδομητικά από αναγνώστες κάθε ηλικίας – εξάλλου, η καλή παιδική λογοτεχνία τους φανατικότερους αναγνώστες της τους θήρευσε πάντοτε από τους ώριμους αναγνώστες.

Δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό επιδίωξε η συγγραφέας τον ειδολογικό αυτό πλουραλισμό και συγκερασμό, που σε μερικά σημεία, ιδίως στις παρεμβολές των τετραδίων της Άρρονσον διακόπτοντας τη σύγχρονη ιστορία, δημιουργεί σκόπιμη αβεβαιότητα, όμως το  όλο εγχείρημά της οφείλω να πω ότι είναι επιτυχές – το ότι ο αναγνώστης αγωνιά για το τέλος είναι σαφής ένδειξη αυτού. Κατόρθωσε, με άλλα λόγια, να δώσει ένα μυθιστόρημα που ναι μεν απευθύνεται κυρίως σε νέους, του οποίου όμως η πλοκή και κυρίως η επινόηση της καλβικής εμπλοκής το καθιστά ενδιαφέρον και για τον ενήλικα αναγνώστη. Θεωρώ σημαντικό κλειδί της επιτυχίας της το ότι ο νέος αναγνώστης προσεγγίζει το παρελθόν, επηρεασμένος από την πλοκή του σύγχρονου θέματος και ιδίως την περιπέτεια του νεαρού ήρωα-μαθητή, και αντίστροφα, το ότι ο ενήλικας αναγνώστης εμπλέκεται αναγνωστικά στην σύγχρονης υφής μυθοπλασία, παρακινημένος από τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις του για τον βουβό ήρωα, τον Κάλβο, ή όντας φιλοπερίεργος να μάθει τι είναι αυτές οι μέλισσές του, που λειτουργούν ως ευρηματικός αλλά πλασματικός μάλλον, και συνεπώς μυθοπλαστικός, αρμός του σύγχρονου με το παρελθοντικό.

Η ιδιότυπη πλοκή του έργου, μοντέρνα οπωσδήποτε, απαιτεί και γνώσεις και πολύ κόπο, και αυτά τα κατέβαλε ασφαλώς με μεράκι η Πόλυ Χατζημανωλάκη. Αν εξαιρέσουμε τη σύγχρονη ιστορία, που έχει τις πηγές της στην αναστροφή των νέων της εποχής μας με τα γεγονότα που βιώνουν, και συνάμα την εμπειρία της συγγραφέως για τις σπουδές τους, που αποτελεί μέρος της επιστημονικής εργασίας της, η μελέτη της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, και ειδικότερα η συστηματική έρευνα του βίου και του έργου του Κάλβου, μελέτη που ο γνώστης της νεοελληνικής γραμματείας βλέπει σε πόσο βάθος έχει πάει, πρέπει να τονιστούν εμφατικά.

Όσον αφορά, ειδικότερα, το συγχρονικό πλαίσιο, αυτό ξεκινά από τα χρόνια περίπου της δικτατορίας και εστιάζει στο σήμερα, παρουσιάζοντας ένα χρονικό διάστημα οικείο και επικοινωνιακά πρόσφορο σε όλες τις ηλικίες των σημερινών αναγνωστών. Οι ήρωές της, σε μήκος τριών γενεών, πείθουν, η πρωτοτυπία δε της εμπλοκής μιας σημαντικής μορφής του παρελθόντος με κοινά χαρακτηριστικά με τους βασικούς ήρωες, αποτελεί έναν όχι συνήθη κρίκο σύνδεσης ετερόκλητων εποχών, πράγμα που πρέπει να λογιστεί στις πρωτοτυπίες του έργου της συγγραφέως. Μάλιστα, η έλλειψη εμφανούς συνοχής αρκετές φορές παρελθόντος-παρόντος, η οποία όμως προϊούσης της πλοκής αποκαθίσταται, κάνει το μυθιστόρημα πιο ελκυστικό και πρωτότυπο.

Ο κορμός, λοιπόν, του έργου είναι μια συνήθης ιστορία, με πολλούς ήρωες. Οι συνθήκες της ζωής έχουν επιδράσει ποικιλότροπα επάνω τους. Ο κεντρικός ήρωας θα γνωρίσει τους δευτερεύοντες ήρωες μέσα από συγκεκριμένα συμβάντα της ζωής τους, θα μας αφήσει να δούμε το περιβάλλον του και πώς τελικά φθάνει στην Αγγλία, από όπου τελικά θα επιστρέψει πρόωρα λόγω ενός ατυχούς συμβάντος, αφού θα παρακολουθήσει μαθήματα σε αγγλικό σχολείο. Δεν πρόκειται να ζήσουμε κάποιο τραγικό γεγονός, αλλά να παρακολουθήσουμε τη ζωή ενός σύγχρονου νέου με ανησυχίες και ευαισθησία, που γεύεται τις εμπειρίες της ζωής και γνωρίζει με την ευκαιρία του ταξιδιού αυτού πολλά πρόσωπα και ωφέλιμα πράγματα, υπό την αιγίδα της εμβληματικής μορφής ενός μεγάλου κοσμοπολίτη ποιητή της ελευθερίας. Ωστόσο, η φαινομενικά απλή αυτή ιστορία εκτυλισσόμενη αναλύει χαρακτήρες, διανοίγει προσδοκίες, παρουσιάζει την ψυχοσύνθεση των σημερινών εφήβων, αναδεικνύει τη σημασία της διάρκειας στον χρόνο.

Θα συμφωνήσουμε με τις πολλαπλές εκδοχές που θέλει, σύμφωνα με το μότο στην αρχή του βιβλίου της, η συγγραφέας να διέπουν την ανθρώπινη ζωή? θα συμφωνήσουμε και με το δεύτερο μότο, παραλλάσσοντας λίγο το νόημά του, ότι οι αβαρίες της ζωής είναι σαν τις μέλισσες γύρω από το κερί, και θα συμφωνήσουμε, διότι  το μυθιστορηματικό είδος πρέπει να αποδίδει τη ζωή πιο ρεαλιστικά από ό,τι την ζούμε στην καθημερινότητά της, αφού οι εκρήξεις που πάντα απρόσμενα συμβαίνουν, αλλάζουν τη ροή της και δημιουργούν με την τραγικότητά τους μύθους. Τέτοιος είναι ο παραγωγικός διδακτισμός της συγγραφέως που προανέφερα  –εξάλλου, το αριστοτελικό δι’ ελέους και φόβου του πέρατος της τραγωδίας επίσης σε διδακτισμό, σε μάθηση παραπέμπει.

Νομίζω, για να κλείσω την αναφορά μου στο βιβλίο, ότι με την εμπλοκή στη συνθετότητα της ζωής και στην τυχαιότητα των γεγονότων που μπορούν και αλλάζουν τα δεδομένα, το μυθιστόρημα της Πόλυς Χατζημανωλάκη κερδίζει τον αναγνώστη του. Πρόκειται για ένα καλογραμμένο βιβλίο, με περιπέτεια και ήρωες που προκαλούν τον σημερινό αναγνώστη, με υλικό καλά επεξεργασμένο και συνδυασμένο με την ιστορία δύο γεμάτων αιώνων του ανήσυχου πνεύματος και της οικουμενικότητας θα έλεγα του ελληνικού στοιχείου. Oι μέλισσες του Κάλβου ας θεωρήσουμε ότι είναι τα διαιώνια σύμβολα της φιλοπονίας, της εργατικότητας, της αντοχής εκείνων που τόλμησαν, όπως ο Κάλβος, να υπερβούν το σύνηθες και να αφήσουν το μέλι και το κερί τους όπου γης, με τη βεβαιότητα ότι το άγνωστο αυτό μέλι θα έρθει η ώρα που θα δώσει τη γλύκα του σε όσους αντιληφθούν ότι οι κόποι παράγουν ηδείς καρπούς.

[Εισήγηση του κ.  Θεοδόση Πυλαρινού, καθηγητού του  τμήματος Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, στην Δημοτική Πινακοθήκη Κερκύρας, στην Κέρκυρα, στις 2/10/2013, στην παρουσίαση του βιβλίου μου "Οι μέλισσες του Κάλβου τριγυρίζουν στα λιβάδια του Λινκολνσάιρ" (εκδόσεις Ταξιδευτής, 2008) μαζί με τους κ.κ. Γεώργιο Κεντρωτή, καθηγητή στο τμήμα Ξένων Γλωσσών Μετάφρασης και Διερμηνείας του Ιονίου Πανεπιστημίου και τον Δημήτρη Κονιδάρη, εκδότη του περιοδικού Πόρφυρας]