«Η ποικιλία και ο πλούτος των πληροφοριών που μας παρέχουν οι πηγές της παρούσας συλλογής εμπλουτίζουν το πεδίο έρευνας με νέα στοιχεία και πληροφορίες για επίκαιρα και εν πολλοίς ανεξερεύνητα ιστορικά ζητήματα που περιμένουν απάντηση. Το βασικότερο ίσως είναι η στάση του Πατριαρχείου απέναντι στην εθνική πολιτική του ελληνικού κράτους στη Μακεδονία ή, διαφορετικά διατυπωμένο, ώς πότε το Πατριαρχείο υπηρέτησε το οικουμενικό ιδεώδες και αντιστάθηκε στον εθνικισμό; Το αρχειακό υλικό που δημοσιεύουμε επιβεβαιώνει την άποψη ότι το οικουμενικό ιδεώδες αποτελούσε βασικό άξονα της πολιτικής του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως έως τα τέλη του 19ου αιώνα, και ως εκ τούτου ερχόταν συνεχώς αντιμέτωπο με τον ελληνοκεντρικό προσανατολισμό του ελληνικού κράτους για μια κρατική ελληνική Εκκλησία. Τις διάφορες όψεις αυτού του ζητήματος φωτίζουν με πληρότητα οι επιλεγμένες πρωτογενείς πηγές αυτού του τόμου, οι οποίες αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα των εθνικών αντιλήψεων και των κριτηρίων που χαρακτήριζαν τους υπεύθυνους φορείς της εκκλησιαστικής και εκπαιδευτικής πολιτικής στη Μακεδονία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες, στο βαθμό που αποτυπώνουν ανάγλυφα τις γενικές τάσεις, τις διαφορετικές ιδεολογίες και την πολιτική βούληση διαφορετικών κέντρων εξουσίας: της Υψηλής Πύλης, του οικουμενικού Πατριαρχείου και του ελληνικού κράτους».

[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]