Οι σχέσεις των βαλκανικών λαών με τη βυζαντινή αυτοκρατορία και με τον ελληνισμό, στη διάρκεια αιώνων κοινού ιστορικού βίου, από τους μέσους χρόνους ως τη σύγχρονη εποχή -σχέσεις ποικίλες και πολύπλοκες, με αντιπαραθέσεις και αλληλεπιδράσεις σε πολλά επίπεδα -είναι το κύριο αντικείμενο των μελετών που συγκροτούν αυτόν τον τόμο. Σαν ένα είδος εισαγωγής, προτάσσονται μελέτες που αναφέρονται στις βαλκανικές σπουδές και στο «χώρο» ως παράγοντα των ιστορικών εξελίξεων. Η εγκατάσταση των Σλάβων στη χερσόνησο του Αίμου και η ένταξή τους στη βυζαντινή αυτοκρατορία, οι επιδράσεις του Βυζαντίου στους θεσμούς, στην παιδεία και στην οικονομία των μεσαιωνικών βαλκανικών κρατών, προβλήματα δημογραφικά και οικονομικά, γλώσσας και παιδείας την εποχή της οθωμανικής κυριαρχίας -όπου ο ρόλος του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας υπήρξε καθοριστικός-, τα νέα πνευματικά ρεύματα και η γενικότερη πολιτική συγκυρία στα τέλη του 18ου και του 19ου αι., εποχή κρίσιμη για την εθνική χειραφέτηση των υπόδουλων βαλκανικών λαών, εξετάζονται στο κύριο τμήμα του τόμου. Τα τελευταία άρθρα είναι αφιερωμένα στις μεγάλες πολιτικές ανακατατάξεις, αντιπαραθέσεις και μεταβολές του 20ού αι. -που με τους νέους σχηματισμούς των δυνάμεων επηρέασαν καίρια τα Βαλκάνια- και στα τραγικά γεγονότα του Κοσσυφοπεδίου, όπου η ιστορική θεώρηση δείχνει το μεγάλο βάρος της ιστορίας στις σημερινές εξελίξεις. Γιατί «το παρελθόν βαραίνει στο παρόν και είμαστε πραγματικά σύγχρονοι με την εποχή μας μόνον αν μπορούμε να αναγνωρίσουμε στα γεγονότα του σήμερα τις απώτατες συνέπειες μιας ιστορίας συχνά πολύ παλαιάς». (R. Remond).
[Απόσπασμα από το κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης]
