Ο `Ερωτόκριτος` είναι το ποίημα που έγραψε στα 1645 ο Βιτζέντζος Κορνάρος στη Σητεία της Κρήτης. Έγινε γρήγορα πολύ γνωστό και τραγουδήθηκε από τους απλούς ανθρώπους όσο κανένα άλλο ποίημα της εποχής. Στην Κρήτη, στη Βενετία, στα Επτάνησα και στις παραδουνάβιες χώρες, όλοι ευχαριστήθηκαν με τούτο το παραμύθι. Ο εθνικός μας ποιητής, Κωστής Παλαμάς, έγραψε: `Ντροπή στο Έθνος που ακόμα δεν κατάλαβε, ύστερα από πέντε αιώνων περπάτημα, πως ο ποιητής του Ερωτόκριτου, αυτός είναι `ο μέγας του Ελληνικού Έθνους και αθάνατος ποιητής`!`.
Σαν μια αλληγορία, το ποίημα συγκινεί και σήμερα, ενώ παραμένει, στις διαστάσεις του κειμένου, μια ιστορία αγάπης, που συχνά οδηγεί σε πάθη, περιπέτειες, στις θρυλικές κονταρομαχίες, με κάποιες έχθρες και μίση, που τη θέση τους όμως γρήγορα παίρνουν η συμπάθεια και η καλοσύνη των ανθρώπων.
Το ποίημα έχει μια ενδιαφέρουσα τοπογραφική όσο και ανθρωπολογική διάσταση. Αναφέρεται στην πέριξ της Ελλάδας περιοχή, προβάλλοντας τους εκπροσώπους του κάθε τόπου με χαρακτηριστικές περιγραφές της παλληκαροσύνης τους. Οι τόποι αυτοί είναι νότια: Κρήτη και Κύπρος, ανατολικά: η Μυτιλήνη, η Νάξος και η Καραμανία (Τουρκία), βόρεια: Μακεδονία, χώρες των Σλάβων, Βλαχία και Βυζάντιο. Στην ελληνική ενδοχώρα αναφέρονται: η περιοχή του Ευρίπου (Χαλκίδα), η Πάτρα, το Ναύπλιο, η Μεθώνη, η Κορώνη και η Γορτυνία. Κέντρο ενδιαφέροντος παραμένει η Αθήνα. Απουσιάζουν τα Επτάνησα. Η επιλογή αυτών των τόπων από τον ποιητή μας διευκολύνει να καταλάβουμε γιατί το ποίημα πρωτομεταφράστηκε στη γλώσσα των παραδουνάβιων χωρών, την εποχή των Ελλήνων Φαναριωτών.
Παρόλο που οι πηγές έμπνευσης του ποιητή βρίσκονται και σε ξένα πρότυπα ιπποτικών μυθιστορημάτων, γαλλικά ή ιταλικά, κατόρθωσε με τον Ερωτόκριτο να εμπλουτίσει τη νεοελληνική γλώσσα, ώστε το έργο αυτό να αποτελέσει σταθμό στη μεταβατική φάση της ιστορίας των γραμμάτων και των τεχνών του 17ου αιώνα. Η ζωγραφική είναι κι αυτή μια τέχνη που, μετά το θρίαμβο του Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, κλυδωνίζεται από τα νέα ρεύματα και, από το 16ο αιώνα, προετοιμάζεται, με βάση τα παλαιά της πρότυπα, να γεννήσει νέες μορφές, που είναι περισσότερο οικείες στους ανθρώπους. Έτσι, σιγά σιγά καλλιεργείται μια λαϊκότροπη τέχνη, που, με τη βοήθεια της χαρακτικής το 18ο αιώνα, διευρύνεται, ενώ αυξάνει ο αριθμός των λαϊκών ζωγράφων.
Ο Ερωτόκριτος, ύστερα από τη φήμη που απέκτησε, έγινε πηγή έμπνευσης και για τους ζωγράφους. Μια τόσο ζωντανή και συγκινητική ιστορία σαν κι αυτή, με τις χιλιάδες έτοιμες εικόνες, έπρεπε να γίνει τελειωμένη ζωγραφιά. Οι ζωγράφοι έπρεπε να εκφράσουν την τέχνη τους και μέσα από αυτή να διδάξουν και να ψυχαγωγήσουν. Έφτιαξαν το δικό τους εικαστικό παραμύθι, που αφηγείται σύντομα και κάνει καταληπτή την ιστορία, σχεδόν άμεσα. Σχέδια και ζωγραφικές για τον Ερωτόκριτο διασώθηκαν σε δύο χειρόγραφα μεγάλης αξίας και σε μια μικρή σειρά από πίνακες που έκανε πολύ αργότερα ο γνωστός λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος Χατζημιχαήλ. Αλλά και άλλοι νεότεροι ζωγράφοι ασχολήθηκαν με τον Ερωτόκριτο. Το πρώτο εικονογραφημένο χειρόγραφο είναι αυτό που διέσωσε το ποίημα και βρίσκεται σήμερα στη Βιβλιοθήκη του Βρετανικού Μουσείου στο Λονδίνο. [. . .]