ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ...............................................................................................       VII

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ.........................................................................................      XIX

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...............................................................................................................................         1

1.1.
Τα δεδομένα του πεδίου μελέτης: η μετατροπή της χώρας μας σε χώρα υποδοχής μεταναστών, οι συνέπειες και η απάντηση της Πολιτείας.......................................................................................         1

1.2.
Αντικείμενο της μελέτης - Προκαταρκτικές παρατηρήσεις - Σύντομο διάγραμμα                  17

ΜΕΡΟΣ Α'

Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
 ΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟΝ Ν. 3838/2010,
ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
 ΚΑΙ ΤΙΣ «ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΕΣ» ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ Ν. 4332/2015

2. Οι μεταρρυθμίσεις του ν. 3838/2010 σχετικά με την κτήση ιθαγένειας .............       33

2.1. Η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας προ του ν. 3838/2010..........................       33

2.1.1. Οι τρόποι αυτοδίκαιης κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας.........       33

2.1.2.
Οι τρόποι κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας με αίτημα του αλλοδαπού (είτε μετά από εξατομικευμένη κρίση της διοίκησης για την αποδοχή του αιτήματος είτε χωρίς τέτοια κρίση)                 38

2.2. Η κτήση της ελληνικής ιθαγένειας μετά τον ν. 3838/2010........................       45

2.2.1. Η ψήφιση του νόμου.....................................................................................       45

2.2.2. Οι προθέσεις του νομοθέτη.....................................................................       46

2.2.3.
Ευνοϊκότερο για τον αλλοδαπό καθεστώς, όσον αφορά στην κτήση της ελληνικής ιθαγένειας μετά από αίτημά του και εξατομικευμένη κρίση της διοίκησης.......................................       48

2.2.4.
Οι επίδικοι νέοι τρόποι κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας (με δήλωση και αίτηση λόγω γέννησης ή φοίτησης σε σχολείο στην Ελλάδα)...................................................................................................       56

3. Οι αποφάσεις του ΣτΕ........................................................................................................       65

3.1.
Η απόφαση του Δ’ Τμήματος: η κρίση για αντισυνταγματικότητα των διατάξεων που αφορούν στους νέους τρόπους κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας, λόγω έλλειψης εξατομικευμένης κρίσης της διοίκησης για τον γνήσιο δεσμό του αλλοδαπού με το ελληνικό έθνος...........................................       65

3.2.
Η απόφαση της Ολομέλειας: εγκατάλειψη του κριτηρίου της εξατομικευμένης κρίσης της διοίκησης και αποδοχή των τυπικών προϋποθέσεων, οι οποίες όμως πρέπει να συνδυάζονται με ουσιαστικές, προκειμένου να τεκμηριώνεται η ενσωμάτωση του αλλοδαπού στην ελληνική κοινωνία                       70

4.
Η κριτική της νομικής θεμελίωσης των ισχυρισμών των αποφάσεων του ΣτΕ, οι οποίες επικαλούνται κανονιστικά άσχετες με το επίδικο ζήτημα διατάξεις, αντί της αποκλειστικής επίκλησης της διάταξης του άρθρου 4 παρ. 3 Σ.         ................................................................................................................................................. 78

4.1.
Η κριτική της νομικής θεμελίωσης των ισχυρισμών των αποφάσεων του ΣτΕ, οι οποίες επικαλούνται κανονιστικά άσχετες με το επίδικο ζήτημα διατάξεις ….....................................       78

4.1.1.
Η επίκληση από τις αποφάσεις πρωτίστως του άρθρου 1 παρ. 3 Σ. και η κριτική της              78

4.1.1.1. Η επίκληση από τις αποφάσεις του άρθρου 1 παρ. 3 Σ....................       78

4.1.1.2.
Η κριτική των επικλήσεων του άρθρου 1 παρ. 3 Σ................................................................       86

4.1.2.
Η επίκληση από τις αποφάσεις άλλων συνταγματικών διατάξεων και η κριτική της                  99

4.1.2.1.
Η επίκληση από τις αποφάσεις του άρθρου 16 παρ. 2 Σ. και η κριτική της........................      101

4.1.2.2.
Η επίκληση από τις αποφάσεις του άρθρου 25 παρ. 4 Σ. και η κριτική της........................       111

4.1.2.3.
Η επίκληση από την απόφαση του Τμήματος του άρθρου 21 παρ. 1 Σ. και η κριτική της      125

4.1.2.4.
Η επίκληση από την απόφαση του Τμήματος του άρθρου 51 παρ. 2 Σ. και η κριτική της      135

4.1.2.5.
Η επίκληση από την απόφαση του Τμήματος του άρθρου 24 παρ. 1 εδ. β’ Σ. και η κριτική της           147

4.1.2.6.
Η επίκληση από την απόφαση του Τμήματος του άρθρου 108 Σ. και η κριτική της.........      160

4.2.
… αντί της αποκλειστικής επίκλησης της διάταξης του άρθρου 4 παρ. 3, εδ. α’ Σ.                   171

4.2.1.
Απόφαση του Τμήματος: ισχυρισμός για κάμψη της βάσει του άρθρου 4 παρ. 3, εδ. α’ Σ. ευρέος περιθωρίου ουσιαστικής εκτίμησης του νομοθέτη από τη δέσμευσή του στην (πολιτιστικά οριζόμενη) «εθνική ομοιογένεια» δια της προσκόλλησης αποκλειστικά στο «δίκαιο του αίματος»            171

4.2.1.1.
Προλεγόμενα (1): η παραδοσιακή ισχύς της αποκλειστικότητας της αρχής του «δικαίου του αίματος» στη χώρα μας, με εξαίρεση στην περίοδο της επανάστασης για την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό, καθώς και σε έκτακτες περιόδους      ................................................................................................................................................ 171

4.2.1.2.
Προλεγόμενα (2): η σημασία της αρχής του «δικαίου του εδάφους» σε συνθήκες διακρατικής μετανάστευσης και η εμπειρία της εισαγωγής της σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.............................................................................      176

4.2.1.3.
Προλεγόμενα (3): η αρχή του «δικαίου του αίματος» και η σχέση της με την «εθνική ομοιογένεια» είτε αυτή νοηθεί με όρους φυλετικούς είτε με όρους πολιτιστικούς..................................................................................      185

4.2.1.4.
Προλεγόμενα (4): η ευνοϊκή μεταχείριση των ομογενών στα ζητήματα κτήσης ελληνικής ιθαγένειας δεν συνηγορεί κατ’ ανάγκη υπέρ της «εθνικής ομοιογένειας»..............................................................................................      187

4.2.1.5.
Η απόφαση του Τμήματος συρρικνώνει απαράδεκτα το, βάσει του άρθρου 4 παρ. 3 εδ. α’ Σ., ευρύ περιθώριο ουσιαστικής εκτίμησης του κοινού νομοθέτη, δεσμεύοντάς τον στο «δίκαιο του αίματος» και στην (πολιτιστικά οριζόμενη) «εθνική ομοιογένεια»......................................................................................................................................................      191

4.2.2.
Απόφαση της Ολομέλειας: εγκατάλειψη του ισχυρισμού για τη δέσμευση του νομοθέτη στην αποκλειστικότητα του «δικαίου του αίματος», αλλά εν τέλει έλεγχος σκοπιμότητας των επιλογών του        ............................................................................................................................................... 204

4.2.2.1.
Προλεγόμενα: πόσο ελεύθερος είναι ο κοινός νομοθέτης στον καθορισμό των όρων κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας;   ............................................................................................................................................... 204

4.2.2.2.
Εγκατάλειψη της «εθνικής ομοιογένειας» και της αποκλειστικότητας του «δικαίου του αίματος» και καταρχήν αποδοχή αποκλίσεων, αλλά εν τέλει έμμεση εμμονή στην «εθνική ομοιογένεια» και στο πολιτιστικά οριζόμενο έθνος, δια του ελέγχου σκοπιμότητας των επιλογών του νομοθέτη ...........................................................................................................      216

5.
Οι νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με τη διαμονή των αλλοδαπών στη χώρα μας, οι «νομιμοποιήσεις» των παραβατών και οι σχετικοί ισχυρισμοί των αποφάσεων (του Τμήματος και της Ολομέλειας) του ΣτΕ          233

5.1.
Από την καθαρά αμυντική νομοθετική αντιμετώπιση των παράνομα εισελθόντων και διαμενόντων στη χώρα μας μεταναστών … ...............................................................................................................     233

5.2. … στις απόπειρες νομιμοποίησής τους με «εξαιρετικές» διατάξεις.     239

5.2.1.
Το πρώτο πρόγραμμα νομιμοποίησης με το π.δ. 358/1997 και π.δ. 359/1997                  239

5.2.2. Ο ν. 2910/2001 και το δεύτερο πρόγραμμα νομιμοποίησης.........     245

5.2.3. Ο ν. 3386/2005 και το τρίτο πρόγραμμα νομιμοποίησης............     253

5.2.4. Το τέταρτο πρόγραμμα νομιμοποίησης του ν. 3536/2007.........      261

5.3.
Οι ισχυρισμοί των αποφάσεων (του Τμήματος και της Ολομέλειας του ΣτΕ) και η κριτική τους               264

5.3.1.
Oι ισχυρισμοί των αποφάσεων (του Τμήματος και της Ολομέλειας του ΣτΕ)                264

5.3.2. … και η κριτική τους......................................................................................     267

5.3.2.1.
Προλεγόμενα: η έκταση της έννομης προστασίας των παράνομων μεταναστών σχετικά με την διαμονή και εργασία στην χώρα μας................................................................................................................................................     267

5.3.2.2.
Η επιλογή των νομιμοποιήσεων και κριτική των σχετικών ισχυρισμών των αποφάσεων του ΣτΕ                     278

6.
Το πάγωμα των ρυθμίσεων για την πρόσβαση στην ιθαγένεια των παιδιών των μεταναστών, μετά την απόφαση της Ολομέλειας. Οι «διορθωτικές» ρυθμίσεις, υπό τη σκιά της απόφασης.....................     286

6.1.
Μετά την απόφαση: η άμυνα του έθνους και η αδράνεια (επανα)ρύθμισης μιας ευνοϊκής πρόσβασης στην ιθαγένεια των παιδιών των μεταναστών......................................................................     286

6.2.
«Διορθωτικές» ρυθμίσεις (ν. 4332/2015) για τα παιδιά των μεταναστών, υπό τη σκιά της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ............................................................................................................     296

6.2.1. Το πολιτικο-κοινωνικό περιβάλλον ψήφισης του ν. 4332/2015.....     296

6.2.2. Η κτήση ιθαγένειας από τη «δεύτερη» μεταναστευτική γενιά....     300

6.2.3. Η κτήση ιθαγένειας από τη «μιάμιση» μεταναστευτική γενιά.....     305

6.2.4.
Οι «διορθωτικές» ρυθμίσεις υπό τη σκιά της απόφασης της Ολομέλειας του ΣτΕ                  308

ΜΕΡΟΣ Β'

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΥΠΙΚΗ (ΔΙΑ ΤΗΣ ΙΘΑΓΕΝΕΙΑΣ) ΣΤΗΝ ΕΜΠΡΑΚΤΗ
ΣΥΜΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

7.
Η δημιουργία των εθνικών ταυτοτήτων και τα «εθνικά κράτη». Η αδύνατη συμπερίληψη στην πολιτική κοινότητα όσων δεν ανήκουν στο πολιτιστικά ομοιογενές «έθνος»..........................................................     320

7.1.
Κοινωνικοπολιτικές προϋποθέσεις δημιουργίας των εθνικών ταυτοτήτων κατά τον 18ο αιώνα             320

7.2.
Αναζητώντας την ταύτιση του έθνους με το κράτος: η ανάπτυξη του εθνικισμού από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο........................................................................     325

7.3.
Ο θρίαμβος του εθνικισμού στη Συνθήκη Ειρήνης των Βερσαλλιών (1919), πού όμως δεν δικαίωσε πλήρως την ταύτιση έθνους κράτους. Ταύτιση με κάθε τίμημα;............................................     329

7.4.
Τα ιδεολογικά θεμέλια του «έθνους-κράτους» ως απόκλιση από τα προτάγματα του διαφωτισμού       333

7.5.
Ο ενεργός ρόλος των κρατικών εξουσιών στη δημιουργία του «έθνους-κράτους»                  338

7.6.
Η δύναμη της ιδέας του έθνους και οι εντεύθεν συνέπειες. Η αδύνατη συμπερίληψη των πολιτιστικά ετερογενών στο ιδεατό σχήμα του «έθνους-κράτους»......................................     342

8.
Η αντιμετώπιση από τα «εθνικά κράτη» των «εθνικών μειονοτήτων». Τα εμπόδια της έμπρακτης συμπερίληψης στην πολιτική κοινότητα, παρά τη συνδρομή της ιθαγένειας..............................................     346

8.1.
Οι «εθνικές μειονότητες» ως «εκδίκηση» στο «έθνος-κράτος». Διεκδικώντας προστασία με στόχο την έμπρακτη, με δεδομένη την τυπική συμπερίληψη στην πολιτική κοινότητα                 346

8.2.
Η προστασία των «εθνικών μειονοτήτων» μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως αντίβαρο στις απόπειρες αφομοίωσής τους από τις κρατικές εξουσίες...................................................     349

8.3.

Η απουσία δεσμευτικών ειδικών προστατευτικών ρυθμίσεων για τις «εθνικές μειονότητες» μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αφομοίωση ως μονόδρομος; ...........................................      351

8.4.
Αποδοχή -μεταπολεμικά- πολυπολιτισμικών πολιτικών για τις εθνικές τους μειονότητες από δυτικές χώρες, με στόχο την έμπρακτη συμπερίληψη, παρά την απουσία δεσμευτικών ειδικών προστατευτικών ρυθμίσεων         354

8.5.
Αιτίες και προϋποθέσεις αποδοχής πολυπολιτισμικών πολιτικών για τις «εθνικές μειονότητες»           355

8.6.
Εθνοτικές συγκρούσεις στα μετακομμουνιστικά Βαλκάνια και στον Καύκασο στη δεκαετία του ’90 και διεθνής εγρήγορση για πολυπολιτισμικές προσεγγίσεις μειονοτικής προστασίας, που όμως στις χώρες αυτές δεν ήταν εφικτές..........................................................................................................................      361

8.7.
Ήπιες πολυπολιτισμικές προσεγγίσεις μειονοτικής προστασίας, υπό το βάρος εθνοτικών συγκρούσεων, δια χαλαρών νομικών κανόνων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ....................................     367

8.8.
Αυξημένη μειονοτική προστασία στις από εθνοτικές συγκρούσεις αποσταθεροποιημένες χώρες δια της ad hoc έξωθεν (ενίοτε βίαιης) επιβολής .........................................................................     374

8.9.
Ελλάδα: από την άρνηση της εθνοτικής ετερότητας υπό το βάρος τραυματικών ιστορικών εμπειριών…              377

8.10.
… σε δειλά και αποσπασματικά βήματα υιοθέτησης πολυπολιτισμικών πολιτικών, υπό το βάρος της νέας οπτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο..................................................................................     385

9.
Η αντιμετώπιση των εγκατεστημένων μεταναστών από τα «εθνικά κράτη». Η τυπική (δια της ιθαγένειας) συμπερίληψη ως αναγκαία, αλλά όχι και ικανή συνθήκη έμπρακτης συμπερίληψης στην πολιτική κοινότητα                       390

9.1.
Οι «μεταναστευτικές μειονότητες» στις, ήδη προπολεμικά, χώρες υποδοχής μεταναστών. Από αφομοιωτικές σε πολυπολιτισμικές πολιτικές, μετά τη δεκαετία του ’60...............................     390

9.2.
Τα συγκεκριμένα μέτρα αποδοχής πολιτικών πολυπολιτισμικότητας για τις «μεταναστευτικές μειονότητες»         395

9.3.
Οι πολιτικές πολυπολιτισμικότητας και αφομοίωσης στις ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής μεταναστών            396

9.3.1.
Στοιχεία πολυπολιτισμικών πολιτικών σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής μεταναστών (Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Βέλγιο, Σουηδία)......................................................................     396

9.3.2.
Στοιχεία πολιτικών αφομοίωσης σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες υποδοχής μεταναστών (Γερμανία, Γαλλία)......................................................................................................................................................     400

9.3.3.
Η αμηχανία των ευρωπαϊκών χωρών-νέων μεταναστευτικών προορισμών (όπως η χώρα μας) στην αντιμετώπιση των εγκατεστημένων μεταναστών....................................................     409

9.4.
Η αποδυνάμωση του «κοινωνικού κράτους» σε συνθήκες αγοραίας παγκοσμιοποίησης ως εμπόδιο της έμπρακτης συμπερίληψης των εγκατεστημένων μεταναστών......................      410

9.4.1.
Η αγοραία παγκοσμιοποίηση και η αποδυνάμωση των κρατών στη στήριξη του «κοινωνικού κράτους»          ................................................................................................................................................ 410

9.4.2.
Η μεταναστευτική κινητικότητα υπό συνθήκες αγοραίας παγκοσμιοποίησης            417

9.4.3.
Η υποχώρηση των συνθηκών ευημερίας υπό την αποδυνάμωση του «κοινωνικού κράτους» ως εμπόδιο της έμπρακτης συμπερίληψης των εγκατεστημένων μεταναστών......................      421

9.5.
Οι αντιφιλελεύθερες και τρομοκρατικές πρακτικές ενός τμήματος της «μουσουλμανικής μειονότητας» ως εμπόδιο της έμπρακτης συμπερίληψης. Οι πολιτικές πολυπολιτισμικότητας υπό το πρίσμα της κρατικής ασφάλειας................................................................................................................................     428

9.6.
Η απουσία δεσμευτικών ρυθμίσεων σε πολυπολιτισμικές πολιτικές για την ένταξη/συμπερίληψη των «μεταναστευτικών μειονοτήτων», σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο....     435

9.6.1. Η απουσία ρυθμίσεων σε διεθνές επίπεδο.....................................     435

9.6.2.
Η απουσία ρυθμίσεων στην ΕΣΔΑ και στην «Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Νομικό Καθεστώς των Μεταναστών Εργαζομένων»........................................................................................................................     437

9.7.
Η απουσία δεσμευτικών ρυθμίσεων σε πολυπολιτισμικές πολιτικές για την ένταξη/συμπερίληψη των «μεταναστευτικών μειονοτήτων» στο επίπεδο των ενωσιακού εγχειρήματος: εξαίρεση της ένταξης/συμπερίληψης των μεταναστών από τις «τρίτες χώρες» από τις «κοινές» πολιτικές της Ένωσης, παρόλο που η ένταξη/συμπερίληψη τίθεται ως στόχος.................................     440

9.8.
H χορήγηση ιθαγένειας, ως κρατική αρμοδιότητα, προσφέρει την τυπική ένταξη/συμπερίληψη στους εγκατεστημένους μετανάστες, όχι όμως την έμπρακτη ένταξη/συμπερίληψη στην πολιτική κοινότητα. Η ιθαγένεια ως προϋπόθεση για τη διεκδίκηση περαιτέρω πολυπολιτισμικών πολιτικών             455

9.9.
Eλλάδα: από τις νομιμοποιήσεις των «παράτυπων» μεταναστών στην πρόσβαση στην ιθαγένεια με όρους, που προοιωνίζονται πολιτικές μεταναστευτικής πολυπολιτισμικότητας     463

9.10.
Τα όρια και τα εμπόδια των πολιτικών μεταναστευτικής πολυπολιτισμικότητας, στη χώρα μας               469

9.10.1. Τα όρια των πολιτικών μεταναστευτικής πολυπολιτισμικότητας                469

9.10.2.
Η αβεβαιότητα του εγχειρήματος: τα εμπόδια των πολιτικών μεταναστευτικής πολυπολιτισμικότητας           ............................................................................................................................................... 476

10.
Πολιτικές ενστάσεις της συμπερίληψης μέσω πολιτικών πολυπολιτισμικότητας και η διττή χρήση αυτών των πολιτικών......................................................................................................................................................     484

10.1.
Οι πολυπολιτισμικές πολιτικές διαβρώνουν την κοινωνική ενότητα;............     484

10.2.
Oι πολυπολιτισμικές πολιτικές υπονομεύουν πολιτικές αναδιανομής; ...     492

10.3. Οι δύο όψεις των πολιτικών πολυπολιτισμικότητας................................     496

Επίλογος.....................................................................................................................................     499

I. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ........................................................................................................................     505

Α. ΑΥΤΟΤΕΛΗ ΕΡΓΑ.............................................................................................................     505

Α) ελληνόγλωσσα.......................................................................................................     505

Β) ξενόγλωσσα............................................................................................................      516

Β. ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ....................................................      518

Α) ελληνόγλωσσα ......................................................................................................      518

Β) ξενόγλωσσα............................................................................................................     540

ΙΙ. ΠΗΓΕΣ ............................................................................................................................. 544

Α. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ...........     544

Β.
ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ 1975, ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΗΦΙΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ 3838/2010  ΚΑΙ 4332/2015, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΣΥΝΟΔΕΥΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ.............     546

Γ. ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΔΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ..........................................................................     547

Δ. ΔΙΑΦΟΡΑ .........................................................................................................................     549

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΛΗΜΜΑΤΩΝ.............................................................................      551