Ίσως λόγω της μεγάλης χριστιανικής γιορτής, ίσως υπό την επίδραση ξενόγλωσσων αντίστοιχων υποδειγμάτων, ο συνήθως απαισιόδοξος Παπαδιαμάντης μας δίνει με τον "Αμερικάνο" (1891) μια συγκινητική χριστουγεννιάτικη ιστορία με αίσια κατάληξη.

Ο ήρωας του διηγήματος, ο Γιάννης του μπαρμπα-Στάθη του Μοθωνιού, όπως και ο Χριστοδουλής του διηγήματος "Ολόγυρα στη λίμνη", σπάει τον επαναληπτικό κύκλο της μοίρας κι αναζητά την τύχη του στη μακρινή γη της επαγγελίας. Όμως η φωνή του γενέθλιου τόπου μέσα του τον κατανικά κι επιστρέφει με νοσταλγία και περιέργεια στην πατρίδα του, αρχικά σαν ξένος, ώσπου σε μια τυπική σκηνή αναγνωρίσεως να ξαναποκτήσει πρόσωπο μες στην κοινότητα και να αποκατασταθεί όπως του αξίζει.

Προλογίζοντας την έκδοση, ο σοφός παπαδιαμαντολόγος Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος παρουσιάζει ανάλογα αφηγήματα με θέμα την επιστροφή του ξενιτεμένου, ενώ ως επίμετρο δημοσιεύεται μικρό, ομότιτλο κείμενο της Νίνας Δημητριάδου.

Η ζωγραφιά και τα σχέδια του Νικόλα Δημητριάδη κοσμούν με την πρέπουσα σεμνότητα τα κείμενα.

(Δημήτρης Αγγελής)