Οι πάντες τον κατηγόρησαν στην εποχή του: η Εκκλησία για πολέμιο της πίστης· η Δεξιά για πληρωμένο κομμουνιστή από τη Μόσχα· η Αριστερά για μυστικιστή· το ΚΚΕ για πράκτορα της Ιντέλλιτζενς Σέρβις. Τελικά τι ήταν ο Καζαντζάκης; Άθεος, κομμουνιστής ή φασίστας; Το γεγονός και μόνο ότι κατηγορήθηκε απ’ όλους, για διαφορετικούς και αντικρουόμενους λόγους από την κάθε πλευρά, φανερώνει ότι ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής ‒ίσως ο μεγαλύτερος του 20ού αιώνα‒ δεν ήταν τίποτε απ’ όσα του καταλόγισαν, παρά ένας φιλελεύθερος επαναστάτης. Ένας ανήσυχος φιλελεύθερος που ως διανοούμενος ταξίδεψε τη σκέψη του σε όλα τα φιλοσοφικά και πολιτικά ρεύματα της εποχής του, αναζητώντας ερμηνείες και απαντήσεις στα εγκόσμια και μεταφυσικά ζητήματα που βασάνιζαν τον άνθρωπο. Και πράγματι ταξίδεψε παντού: στον εθνικισμό, στον κομμουνισμό, στον χριστιανισμό, στον βουδισμό… Όμως, απ’ όπου περιηγήθηκε, απ’ όπου στρατοπέδευε τον συλλογισμό του, η διαρκής πνευματική αναζήτησή του δεν του επέτρεπε να παραμείνει για πολύ. Πάντα έφευγε, απογοητευμένος κάθε φορά. Ο εσωτερικός του κόσμος δεν έβρισκε πουθενά την ικανοποίηση. Ώσπου, αναζήτησε τις απαντήσεις ‒έξω από ιδεολογίες και κόμματα‒ μέσα από τους ανηφορικούς δρόμους της ψυχής.

Ποια ήταν η κοσμοθεωρία του Καζαντζάκη που ξεσήκωσε εναντίον του το μονολιθικό κατεστημένο της εποχής του; Ο λόγος και η σκέψη του δεν έκρυβαν τίποτε άλλο από την ανησυχία του για τον Θεό και τον Άνθρωπο, θέτοντας και τους δύο μπροστά στο χρέος και τις ευθύνες τους. Η πνευματική του κοσμοθεωρία απέβλεπε σε κάτι όντως πρωτοποριακό και ταυτόχρονα μεγαλειώδες: στη συνένωση/ταύτιση/συμφιλίωση του Θεού με τον Άνθρωπο. Να εξισωθεί ο Άνθρωπος στο μέγεθος του Θεού, ώστε «να μπορεί να κινήσει βουνά». Να κατεβεί ο Θεός στα βήματα του Ανθρώπου, ώστε «να μοιράζεται δίκαια η ευτυχία και το ψωμί. Για περισσότερη δικαιοσύνη».

Αν και διωκόμενος ανηλεώς από το επίσημο Κράτος και την Εκκλησία, αγαπήθηκε από τον λαό όσο κανείς άλλος Έλληνας συγγραφέας. Το έργο του, εξήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, διαβάζεται μέχρι και σήμερα. Και θα διαβάζεται ανά τους αιώνες. Ο Καζαντζάκης κέρδισε την αιωνιότητα